جامعه روحانیت امامیه هرات

زندگینامه حجة الاسلام و المسلمین حاج محمد اسحاق اخلاقی

2024/02/16

محمد اسحاق اخلاقی فرزند ملا محمد جمعه در سال ۱۳۱۱ شمسی در منطقه اُلیاتوی جاغوری ولایت غزنی دیده به جهان هستی گشود. در هفت سالگی در مکتب‌خانه‌های سنتی، تحصیلات ابتدایی را آغاز کرد. در سال ۱۳۲۸ خورشیدی اُلیاتو را به عزم تحصیل علوم حوزوی به مقصد منطقه اوتقول ترک کرد و در آنجا به تحصیلاتش ادامه داد و تا سال ۱۳۳۲ خورشیدی دروس سطح فقه و اصول را فرا گرفت.

در سال ۱۳۳۳ به منظور ادامۀ تحصیلات، به ایران کرد سفر کرد و در حوزۀ علمیۀ مشهد مشغول گردید.

همزمان، به موضوعات تاریخی به ویژه پیشینه و سرگذشت قوم هزاره  شد و لذا مطالعات تاریخی و میدانی را در این خصوص آغاز نمود. در سال ۱۳۳۵ خورشدی برای فراگیری سطوح عالی علوم دینی عازم تهران گردید و در آنجا در دروس فقه و اصول برخی علمای دینی نظیر مرحوم آیت الله محمد تقی آملی، و شهید مرتضی مطهری شرکت کرد.

محمد اسحاق اخلاقی در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به افغانستان در محل آبایی اش جاغوری بازگشت. پس از چندی در هرات مشغول آموزش علوم دینی گردید و سپس دوباره به زادگاهش رهسپار شد و در مدرسۀ علوم دینی اولیاتو تا سال ۱۳۴۰ خوشیدی به تدریس مشغول گردید. در این زمان محمداسحاق اخلاقی جهت انجام وظیفۀ عسکری عازم هرات گردید و با پایان دوره دوساله خدمت عسکری به جاغوری بازگشت و تا سال ۱۳۴۷ در آنجا به تدریس پرداخت.

استاد اخلاقی همزمان به برخی فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی نیز می‌پرداخت. اهتمام به ایجاد مکتب رسمی در الیاتو و تشویق و ترغیب مردم در فراگیری علوم روز و نیز انجام برخی اصلاحات اجتماعی از فعالیت‌های دیگر استاد اخلاقی در طی زمان حضورش در منطقه بشمار می‌رود. در هنگام سفر محمدظاهرشاه، پادشاه سابق کشور به جاغوری، استاد اخلاقی یکی از سخنرانان اصلی برنامه استقبال از وی بود که در سخنان تاریخی خود خواستار توجه جدی و بیشتر حکومت نسبت به جامعۀ هزاره و رفع تبعیض و محرومیت از آنان شد. حجةالاسلام اخلاقی در سال ۱۳۴۷ خورشیدی  در مدرسه علوم دینی آیت الله واعظ در منطقه جمال‌مینه کابل مشغول به تدریس گردید و پس از مدتی عازم هرات گردیده و در آنجا اقامت گزید.

این عالم بزرگوار تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی در مدرسه علمیه صادقیه هرات همراه با سایر علمای بزرگ این شهر مانند حاج شیخ غلام سرور جبرئیلی، حاج شیخ محمد طاهر قندهاری، حاج شیخ عبدالله وثیقی، حاج شیخ غلام حسین طالب و  حاج سید محمد امان بصیر بعنوان مدرس مشغول گردید.

 استاد اخلاقی در این ولایت تنها به وظیفه تدریس و سرمدرسی مدرسه علمیه صادقیه اکتفا نکرد؛ بلکه در فعالیت‌های اجتماعی و بخصوص ایجاد هماهنگی و اتحاد میان مردم هرات اعم از شیعه و سنی سعی وافر نمود. از جمله اینکه در سفر نخست وزیر وقت، نور احمد اعتمادی، در سال ۱۳۴۹ ش. مسافرتی به حوزۀ جنوب غرب و ولایت هرات، حجةالاسلام اخلاقی ضمن ملاقاتی که همراه با علمای ولایت هرات با حضور اراکین محلی و مرکزی با آقای اعتمادی داشت؛ در پاسخ به سخنان نخست وزیر، پیرامون تحکیم وحدت ملی در کشور و نیز امور ولایت و انتقاد نسبت به بی‌توجهی حکومت که در خصوص ولایت باستانی هرات وجود دارد؛ صحبت نمود که مورد استقبال حاضرین و شخص نخست وزیر قرار گرفت.

با وقوع کودتای حزب خلق در سال ۱۳۵۷ شمسی و متعاقب آن سخت‌گیری حکومت ترکی در مورد علمای دینی و مذهبی، استاد اخلاقی به کشور ایران مهاجرت کرد. همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و آغاز مبارزات مردم ما بر علیه رژیم کمونیستی وقت و سپس نیروهای اشغالگر کشور اتحاد جماهیر شوروی، به کمک چندتن از همفکرانش سازمان «نهضت اسلامی افغانستان» را با هدف مبارزه با حکومت کمونیستی و آزادی افغانستان از اشغال شوروی‌ها بنیان نهاد. این سازمان طی اعلامیه ای در سالگرد کودتای احزاب خلق و پرچم در تاریخ ۷ ثور ۱۳۵۸ شمسی در مقابل سفارت افغانستان در تهران اعلام موجودیت کرد. استاد اخلاقی، عضو شورای مرکزی و مسئول دفتر سازمان نهضت اسلامی در مشهد بود.

در دوران مبارزات و جهاد اسلامی مردم افغانستان، حجةالاسلام اخلاقی همواره تلاش‌های خود را در جهت انسجام و وحدت احزاب و جریان‌های سیاسی افغانستان متمرکز نمود که در همین راستا تلاشهای مشترکی را در ۱۳۵۸ شمسی در شهر مشهد با بعضی از علما و شخصیت های سیاسی و جهادی از جمله مرحوم ساجدی، سید مظفر شاه قندهاری و  سید عبد الوهاب نجفی در مشهد آغاز کرد. در مراحل بعدی نیز موضوع انسجام و اتحاد جریان‌های سیاسی را از طریق شهید محمد منتظری دنبال نمود. هرچند که آن تلاش‌ها به علت وقوع فاجعه هفت تیر و به شهادت رسیدن محمد منتظری همراه با تعداد زیادی از شخصیت‌های برازنده جمهوری اسلامی ایران در دفتر حزب جمهوری اسلامی به نتیجه نرسید.

استاد اخلاقی ضمن ایفای نقش فعال و پویا در شورای ائتلاف اسلامی افغانستان به عنوان آخرین سخنگوی این شورا و سپس انحلال آن، موجودیت حزب وحدت اسلامی افغانستان را در خارج از کشور اعلام داشت.

محمد اسحاق اخلاقی و برخی از سران حزب وحدت در سال ۱۳۷۰ خورشیدی در اجلاس چهار جانبۀ تهران شرکت کرد. این نشست با هماهنگی وزرای خارجۀ ایران و پاکستان و برخی از اعضای گروه‌ّهای مجاهدین مستقر در پیشاور و همچنین شماری از اعضای حزب وحدت به منظور برنامه‌ریزی در دوره بعد از شکست حکومت کابل طراحی شده بود. استاد اخلاقی در تاریخ ۱۴/۹/ ۱۳۷۰ شمسی در ششمین کنفرانس سران کشورهای اسلامی در داکار ـ پایتخت سنگال ـ به عنوان یکی از نمایندگان حزب وحدت حضور یافت و چندی بعد نیز در اجلاس اسلام آباد با حضور نمایندگان حزب وحدت و اتحاد احزاب هفت‌گانه پیشاور شرکت کرد. در پایان قرار شد ۵ نفر نماینده از حزب وحدت اسلامی در کمیسیون تدوین و ارائۀ طرح برای دولت آیندۀ افغانستان در پیشاور شرکت کنند که از میان آنان استاد اخلاقی جهت پیگیری امور در پیشاور ماندگار شد.

شرکت در چهل و پنجمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۳۶۹ شمسی همراه با محمدکریم خلیلی به نمایندگی از جانب حزب وحدت و به منظور ارایه دیدگاه‌ها و نظرات این حزب و اطلاع رسانی از وضعیت سیاسی و تحولات افغانستان، بویژه نقش جامعه اهل تشیع در حکومت آینده برای جهانیان و نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و آقای خاویر پرز دکوئیار دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، از فعالیت‌های سیاسی عمده‌ی حجةالاسلام اخلاقی به شمار می‌رود.

استاد اخلاقی پس از پیروزی مجاهدین و فتح کابل در سال ۱۳۷۱ شمسی همراه با هیئت شورای ائتلاف به کابل رفت و همراه هیئت‌ اعزامی حزب وحدت اسلامی با برخی اعضای حکومت موقت مجاهدین و سران احزاب جهادی دیگر دیدارهای متعددی را به عمل آورد. حجة الاسلام اخلاقی از طریق رایزنی با دولت موقت مجددی، در جهت تثبیت جایگاه و نقش سیاسی جامعه اهل تشیع تلاش نمود و سپس با هدف پی‌گیری این تلاشها عازم ولایت هرات گردید و تا سال ۱۳۷۳ در این ولایت به فعالیت های سیاسی اجتماعی خود ادامه داد.

استاد اخلاقی پس از به وجودآمدن انشعاب در حزب وحدت اسلامی، در سال ۱۳۷۳ شمسی از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت و به فعالیت فرهنگی و نوشتن رویدادهای تاریخی و سیاسی روی آورد. محمد اسحاق اخلاقی در سال ۱۳۸۳  بنابه دعوت دولت وقت افغانستان به کابل سفر کرد و با رئیس جمهور کرزی و برخی وزرای دولت وقت ملاقات نمود.

حجةالاسلام محمد اسحاق اخلاقی در سال‌های اخیر آثاری را تالیف کرده است که عبارتند از: هزاره در جریان تاریخ در دو جلد، پژوهش در زندگانی امام حسین(ع)، روایت سرنوشت، زمزمه‌های دل  که این آثار چاپ و منتشر گردیده و  ارمغان، زندگانی امام علی (ع)، تاریخ تشیع، خاطراتی از شخصیت‌های جاغوری، نهضت امام خمینی از آغاز تا پیروزی که آماده چاپ می‌باشد.